BIM (Building Information Modeling) yani Yapı Bilgi Modellemesi, günümüzde mühendislik sektöründe en önemli dijital dönüşüm araçlarından biridir. BIM, bir yapının yalnızca üç boyutlu dijital temsili değil, aynı zamanda yaşam döngüsü boyunca yönetilen bilgi bütünüdür. Artık bir proje çizimlerden ibaret değildir; tüm disiplinlerin katkı sağladığı, sürekli güncellenen bir veri modelidir.

BIM’in temel amacı, projenin tasarım, inşaat ve işletme aşamalarındaki tüm bilgileri tek bir platformda toplamaktır. Bu sayede aynı model içinde mimari, mekanik, elektrik ve tesisat sistemleri bir arada yönetilebilir. Modeldeki her eleman, gerçek bir nesnenin özelliklerini taşır: bir kanalın debisi, bir pompanın gücü, bir duvarın ısı geçirgenliği veya bir menfezin basınç kaybı gibi.

Bu yaklaşım, mühendislik sürecinde doğruluk, hız ve sürdürülebilirlik sağlar.
Uluslararası tanıma göre, ISO 19650-1:2018 standardı BIM’i, “yapı ve inşaat varlıklarıyla ilgili bilgilerin yaşam döngüsü boyunca organize edilmesi ve dijitalleştirilmesi süreci” olarak tanımlar. Bu tanım, artık BIM’in yalnızca bir modelleme değil, bir bilgi yönetimi felsefesi olduğunu açıkça ortaya koyar.

Dijital dönüşüm, yalnızca yazılım değişikliği değildir. Gerçek dijitalleşme, süreçlerin yeniden tanımlanması, iletişimin standardize edilmesi ve bilginin herkes için erişilebilir hâle getirilmesidir. BIM, bu dönüşümün omurgasını oluşturur. Çünkü tasarımcıdan işletmeciye kadar herkesin aynı veri setine ulaşmasını sağlar.

BIM’in katmanlı yapısı projelere çok boyutlu bir zeka kazandırır.

• 3D modeli geometriyi,

• 4D modeli zamanı,

• 5D modeli maliyeti,

• 6D modeli enerji performansını,

• 7D modeli bakım ve işletme süreçlerini temsil eder.
  Bu çok boyutlu yaklaşım sayesinde, bir projenin yalnızca nasıl görüneceği değil, nasıl çalışacağı da önceden simüle edilebilir.

Örneğin, 4D planlama sayesinde bir hastanenin inşaat sıralaması zaman ekseninde analiz edilebilir. 5D analizleriyle değişikliklerin maliyete etkisi anında görülebilir. Bu yaklaşım, klasik yöntemlerdeki hataları ve revizyon maliyetlerini büyük ölçüde azaltır.

Standartlar, BIM süreçlerinin bel kemiğidir. En yaygın kullanılan çerçeve ISO 19650 serisidir. Bu standartlar, bilgi taleplerinin (EIR), model teslim planlarının (MIDP) ve ortak veri ortamının (CDE) nasıl yönetileceğini tanımlar.
Buna ek olarak BS EN 17412-1:2020 standardı, “Level of Information Need” kavramını getirerek modelin hangi detayda bilgi içermesi gerektiğini belirler. Bu, aşırı detaylı ama yönetilemeyen modellerin önüne geçer.

Veri alışverişi içinse IFC (Industry Foundation Classes) standardı kullanılır. TS EN ISO 16739-1 olarak da kabul edilen bu yapı, farklı yazılımların aynı veriyi kayıpsız paylaşabilmesini sağlar. Bu sayede Revit, ArchiCAD, Tekla veya MagiCAD gibi farklı araçlar aynı model üzerinde ortak çalışabilir.

Türkiye’de BIM uygulamaları, TS EN ISO 19650 serisi ile uyumlu yürütülmektedir. Ayrıca Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yayımlanan Yapı Bilgi Modellemesi (BIM) Rehberi ulusal ölçekte süreçleri tanımlar. Bu rehber, kamu projelerinde BIM kullanımını yönlendirmekte ve bilgi yönetimi esaslarını belirlemektedir.

BIM, özellikle mekanik tesisat (HVAC), sıhhi tesisat, yangın koruma ve elektrik sistemleri arasındaki çakışmaların önlenmesinde büyük avantaj sağlar.
Bir mekanik tasarım mühendisi kanalları yerleştirdiğinde, aynı model içinde elektrik mühendisi kablo tavalarını, mimar ise tavan yüksekliğini anlık olarak görebilir. Bu koordinasyon sayesinde sahada hata oranı azalır, revizyonlar en aza iner.

Bu disiplinler arası iş birliği, Common Data Environment (CDE) denilen ortak veri ortamında gerçekleşir. Autodesk Construction Cloud, Trimble Connect, Bentley ProjectWise gibi sistemler, tüm proje paydaşlarının aynı veriye erişmesini sağlar.

Enerji verimliliği tarafında BIM, sürdürülebilirliği ölçülebilir hâle getirir. ASHRAE 90.1 veya EN ISO 52016-1 gibi enerji standartlarına göre yapılan simülasyonlar BIM modeli üzerinden yürütülür. Böylece binanın yıllık enerji tüketimi, soğutma yükü ve karbon ayak izi daha tasarım aşamasında analiz edilir.

Dijital dönüşümün önemli bir unsuru da “kültürel değişim”dir.
Bir şirkette BIM’i uygulamak, yalnızca yazılım kullanmak değildir; aynı zamanda ekipler arasında şeffaf veri paylaşımını, disiplinli model yönetimini ve sorumluluk bilincini gerektirir. Başarılı bir BIM kültürü, tüm paydaşların aynı hedefte birleştiği iş birliği ortamıyla mümkündür.

Türkiye’de BIM uygulamaları giderek olgunlaşıyor. Şehir hastaneleri, havalimanları ve büyük endüstriyel tesisler artık BIM zorunluluğuyla ihale ediliyor. Ancak hâlâ bazı zorluklar mevcut:

• Bilgi yönetimi kültürünün tam oturmamış olması,

• BIM uzmanı mühendis sayısının sınırlı olması,

• İşveren taleplerinin standartlara tam oturmaması.
  Bu noktada özel mühendislik ofisleri, özellikle ARKATUN gibi BIM ve MEP süreçlerini entegre yürütebilen firmalar, sektörde fark yaratmaktadır.

BIM’in geleceği dijital ikiz (Digital Twin) kavramına doğru evriliyor.
Gerçek binadan sensör verileri, BIM modeliyle senkronize çalışarak bakım, enerji ve performans takibini mümkün kılıyor. Bu, işletme sürecinde zaman ve enerji kaybını minimize eden yeni bir çağın başlangıcıdır.

Sonuç olarak BIM, mühendisliğin dijital dönüşümünü temsil eden en güçlü araçtır.
Veriyi tasarımın merkezine koyar, hata payını azaltır, iletişimi güçlendirir ve sürdürülebilirliği ölçülebilir kılar. Artık projelerin başarısı çizim sayfasında değil, veri yönetiminde kazanılmaktadır. BIM, mühendisliğin yeni dili ve geleceğin vazgeçilmez standardıdır.